انیمیشن چیست؟ بررسی انواع و کاربردهای آن در دنیای امروز
انیمیشن یا پویانمایی به متحرک‌سازی تصاویر گفته می‌شود؛ این تصاویر پشت‌سرهم قرار می‌گیرند؛ به‌گونه‌ای که بیننده تصور می‌کند تصاویر در حال حرکت هستند. در واقع می‌توان این‌گونه گفت که در ذهن بیننده توهم حرکت ایجاد می‌شود. این هنر با استفاده از تکنیک‌های مختلف مانند انیمیشن سنتی، انیمیشن سه‌بعدی، استاپ موشن و موشن گرافیک به یکی از قدرتمندترین ابزارهای بصری تبدیل شده است. انیمیشن در صنعت فیلم‌سازی، تبلیغات و آموزش نقش برجسته‌ای دارد و با شخصیت‌پردازی و داستان‌سرایی نیز همراه می‌شود. امروزه با ظهور تکنولوژی‌های نوین مانند واقعیت افزوده و هوش مصنوعی، پیش‌بینی می‌شود در آینده، انیمیشن با رشد و پیشرفت‌های مضاعف همراه شود. انیمیشن فقط محدود به بازی و سرگرمی نمی‌شود، بلکه در آموزش و تبلیغات خلاقانه نیز به‌کار می‌رود.
آنچه خواهید خواند
انیمیشن چیست؟
وقتی صحبت از انیمیشن یا پویانمایی می‌شود، احتمالا اولین چیزی که به ذهن می‌رسد، فیلم‌های کارتونی محبوبی است که در دوران کودکی تماشا کرده‌ایم. انیمیشن یا همان پویانمایی، هنری است که در صنعت سینما به‌کار می‌رود. گفتیم انیمیشن، هنر متحرک سازی یا اصطلاحا انیمیت تصاویر است؛ به‌گونه‌ای که بیننده تصور می‌کند تصاویری که می‌بینند جان داشته و حرکت می‌کنند. اما در واقعیت تصاویر با تغییرات جزئی در هر فریم، پشت سرهم قرار می‌گیرند و سرعت‌شان به‌قدری زیاد می‌شود که بیننده تعبیر دیگری از واقعیت می‌کند. انیمیشن در صنعت فیلم‌سازی، تبلیغات، آموزش و حتی بازی‌های ویدیوئی کاربرد دارد. در کارتون و فیلم‌های انیمیشن نیز از این هنر زیبا استفاده شده است؛ کارتون‌هایی از جمله میکی موس یا شرک که به احتمال زیاد به گوش شما خورده است. انیمیشن در اصل نقاشی متحرک یا فیلم متحرک‌ای است که از تصاویر دیجیتال یا دستی ساخته می‌شود و در انواع انیمیشن سه‌بعدی یا انیمیشن دو بعدی ارائه می‌شود. انیمیشن نیز مانند انواع ویدئوهای دیگر، با هنر داستان‌سرایی و شخصیت‌پردازی آمیخته شده است.
پیشنهاد می‌کنیم برای درک بهتر اینکه انیمشن چیست و چگونه ساخته می شود، ویدئو زیر را تماشا کنید
یکی از جنبه‌های زیبای انیمیشن در اجرایی کردن آن به روش‌های متنوع است؛ یعنی با هر چیزی می‌توان انیمیشن ساخت. از نقاشی روی کاغذ گرفته تا مدل‌های سه‌بعدی در کامپیوتر. در گذشته انیمیشن، نوعی نقاشی متحرک بود، اما امروزه با پیشرفت تکنولوژی، کامپیوتری شده که به آن انیمیشن دیجیتالی یا انیمیشن کامپیوتری گفته می‌شود و به‌شخصی که این کار را انجام میدهد نیز انیماتور می‌گویند.
توضیح خواهیم داد که انیمیشن در ایران چگونه شروع شد و چطور از گذشته تا به امروز توانسته جایگاه ویژه‌ای در صنعت پویانمایی کسب کند. سابقه انیمیشن در ایران به بیش از ۵۰ سال می‌رسد و تا کنون این آثار به تعداد قابل‌توجهی رسیده است. در ادامه تفاوت بین انیمیشن سنتی و انیمیشن دیجیتال را بررسی خواهیم کرد؛ همچنین تکنیک‌هایی نظیر استاپ موشن و نحوه ساخت فیلم‌های سه‌بعدی را بررسی می‌کنیم. به طور کلی در این مقاله قصد داریم شما را با جهان انیمیشن آشنا کنیم. به‌علاوه به این سوالات رایج پاسخ بدهیم: «چگونه انیمیشن بسازیم؟»، «پویانمایی چه کاربردهایی دارد؟»، « انیمیشن چه تاثیری بر کودکان دارد؟» و «نقش انیمیشن در تبلیغات چیست؟».
تاریخچه انیمیشن در دنیا
در این بخش قصد داریم به تاریخچه انیمیشن و اینکه از کجا شروع شد، بپردازیم. قدمت انیمیشن به سال‌ها قبل برمی‌گردد. انیمیشن قرن‌ها پیش از دوران پارینه‌سنگی شروع شد؛ زمانی که انسان‌های نخستین بر روی غارها اشکال مختلف ترسیم می‌کردند. آثار هنری دوران پارینه‌سنگی و رسم چندین تصویر پی‌درپی از حیوانات حاکی از نخستین تلاش‌های انسان‌ها برای ایجاد تصاویر متحرک بود. اما انیمیشن به سبک نوین از قرن نوزدهم به‌شکلی جدی‌تر آغاز شد. زوئتروپ و پراکسی‌نوسکوپ از جمله دستگاه‌هایی بودند که به تکامل انیمیشن کمک کردند و الهام‌بخش هنرمندان آتی شدند. نقطه عطف انیمیشن در فیلم‌سازی انیمیشنی با فیلم کوتاه Fantasmagorie توسط امیل کول (Émile Cohl) در سال ۱۹۰۸ بود. Fantasmagorie یکی از نخستین فیلم‌های انیمیشن به‌شمار می‌رود که با دست فریم‌به‌فریم کشیده شده است.
اما شاید بتوان گفت ساخت انیمیشن حرفه‌ای با ظهور والت دیزنی شروع شد. والت دیزنی با ساخت میکی موس در سال ۱۹۲۸ در دنیای انیمیشن تحول به پا کرد. میکی موس اولین شخصیت انیمیشنی بوکه طرفداران بسیاری داشت و از آن پس، دیزنی به‌عنوان پیشگامان صنعت پویانمایی یا انیمیشن به‌شمار می‌رود. به‌دنبال آن فیلم سفید‌برفی و هفت کوتوله و پری دریایی کوچولو رونمایی شدند. انیمیشن سنتی دیزنی که با استفاده از نقاشی متحرک و سل انیمیشن تولید می‌شد تا سال‌ها به عنوان استاندارد این صنعت شناخته می‌شد. در دهه‌های بعد پیکسار پا به عرصه انیمیشن کامپیوتری گذاشت و فیلم‌های سه‌بعدی داستان اسباب‌بازی، باری دیگر انقلابی به پا کرد.
تاریخچه انیمیشن در ایران
برخلاف تصور عموم که انیمیشن و تصاویر متحرک را پدیده‌ای مدرن و غربی می‌دانند، شواهد نشان میدهد ایرانیان از هزاران سال پیش به متحرک‌سازی علاقه‌مند بودند. یکی از نمونه‌های بسیار معروف و قدیمی، جام بز در شهر سوخته سیستان و بلوچستان با قدمت 5000 ساله است. بر روی این جام سفالی از برگ خوردن درخت یک بز نقاشی‌های پی‌درپی کشیده شده است. جام بز به‌عنوان اولین نمونه‌های انیمیشن یا پویانمایی شناخته می‌شود. هرچند این نوع انیمیشن با مفهوم و استانداردهای مدرن و امروزیِ انیمیشن متفاوت است. اما چیزی است که بدیهی است، تمایل انسان به متحرک‌سازی و روایت داستان است.
اما انیمیشن مدرن در ایران داستان متفاوتی دارد؛ اولین تلاش‌های جدی ساخت انیمیشن در ایران به اوایل قرن بیستم برمی‌گردد. نخستین فیلم کارتونی ایرانی در دهه 1330 خورشیدی توسط اسفندیار احمدیه از بنیان‌گذارن هنر پویانمایی در ایران ساخته شد. اسفندیار احمدیه پدر انیمیشن ایران، خالق کارتون ایرانی موش و گربه بود. او این کارتون کوتاه 4 دقیقه‌ای را به‌شیوه سل انیمیشن یا همان نقاشی بر روی طلق تولید کرد. در همان دوران پرویز اصانلو نیز با تولید انیمیشن، نقشی مهمی در توسعه این هنر در ایران ایفا کرد؛ هرچند با محدودیت امکانات و تکنولوژی مواجه بود. سرانجام با تلاش و همت و همینطور خلاقیتی که داشت، توانست تمام محدودیت‌ها را کنار بزند. پرویز اصانلو تمام مراحل متحرک‌سازی را با دست انجام داد و سپس برای چاپ و تکمیل به انگلستان ارسال کرد. این هنرمندان پیشگام، راه را برای نسل‌های بعد باز کردند و همین سبب شد امروزه انیمیشن در ایران یکی از شاخه‌های هنری مهم محسوب شود.
پویانمایی ایران پس از انقلاب اسلامی نیز با سرعت بیشتری رشد کرد؛ از جمله تاسیس مرکز پویانمایی صبا در دهه ۱۳۷۰ به‌عنوان بزرگ‌ترین نهاد تولید و حمایت از انیمیشن ایرانی، سالانه هزاران دقیقه فیلم انیمیشن تولید و از سازندگان این هنر حمایت می‌کند. یکی دیگر از نقاط عطف پویانمایی در ایران، ظهور استودیوهای مستقل و انیمیشن‌سازان جوانی است که با تکنیک‌های انیمیشن دیجیتالی و متحرک‌سازی کامپیوتری آثار خلاقانه‌ای ساختند. صبا بستری برای رشد انیماتورهای جوان و خلاق ایرانی فراهم کرده و با تولید آثاری مانند شکرستان، توجه جهان را به آثار پویانمایی ایرانی جلب کرده است.
با ظهور تکنولوژی پویانمایی ایران نیز وارد دوره‌ای جدید شد. در حالی که در گذشته بیشتر آثار به‌صورت سنتی تولید می‌شدند، امروزه شاهد رشد روزافزون انیمیشن کامپیوتری و انیمیشن سه‌بعدی با نرم‌افزارهای پیشرفته Maya و Blender هستیم. هرچند محدودیت‌ها و چالش‌های بسیاری بر سر راه این هنر در ایران وجود دارد، اما رشد و پیشرفت‌های چشمگیر این حوزه نشان از آینده روشن صنعت پویانمایی در ایران دارد.
انواع انیمیشن
انیمیشن براساس تکنیک‌های متحرک‌سازی به چند دسته تقسیم می‌شود. هر کدام از انواع انیمیشن ویژگی‌های خاص خود را دارند که آن‌ها را از یکدیگر متمایز می‌کند. در این بخش به بررسی انواع انیمیشن می‌پردازیم و توضیح می‌دهیم از هر کدام کجا استفاده می‌شود.
انیمیشن سنتی (Traditional Animation)
در این روش هر فریم روی صفحات شفاف طلق (سلول) کشیده می‌شود؛ سپس این تصاویر پشت سر هم قرار می‌گیرند و با سرعت مناسب نشان داده می‌شوند تا تصاویر متحرک ساخته شود. از نمونه آثار سل انیمیشن در دوران طلایی هالیوود استفاده می‌شد؛ آثاری همچون سفید برفی و هفت کوتوله یا میکی موس توسط دیزنی. در گذشته ساخت انیمیشن فرایندی طاقت‌فرسا و همینطور زمان‌بر بود و به نیروی انسانی زیادی احتیاج داشت؛ به همین دلیل به تدریج جای خود را به روش‌های دیجیتال داد؛ البته ناگفته نماند که انیمیشن سنتی همچنان جایگاه خاص خود را در میان انیماتورهای کلاسیک دارد، چرا که به‌طور خاص به شخصیت‌پردازی در انیمیشن و دقت در جزئیات تصاویر کمک بسیاری می‌کند. این روش در آثار هنری و فیلم‌های کوتاه انیمیشن هنوز هم جذابیت خود را حفظ کرده است.
انیمیشن دو‌بعدی (2D Animation)
انیمیشن دو بعدی امروزه بیشتر به‌صورت دیجیتال انجام می‌شود. برخلاف انیمیشن سنتی که فریم‌ها دستی کشیده می‌شوند، در این نوع انیمیشن، تصاویر و شخصیت‌ها در محیط‌های نرم‌افزاری مانند Adobe Animate یا Toon Boom طراحی و متحرک می‌شوند؛ مانند فیلم‌های کارتونی مشهورِ تام و جری و تبلیغات کوتاه. یکی از مزایای انیمیشن دو بعدی در مقایسه با سایر روش‌ها، انعطاف‌پذیری و سرعت بالای اجرای آن است. از این نوع انیمیشن در آموزش و تبلیغات استفاده می‌شود، زیرا قابلیت انتقال سریع پیام به مخاطب را دارد.
انیمیشن سه‌بعدی (3D Animation)
انیمیشن سه‌بعدی یکی از پیشرفته‌ترین انواع انیمیشن دیجیتال محسوب می‌شود و در مقایسه با انواع دیگر واقعی‌تر به‌نظر می‌رسد. در این روش شخصیت‌ها و صحنه‌ها در محیط‌های سه‌بعدی کامپیوتری مانند Maya و Blender مدل‌سازی می‌شوند و به آن‌ها حرکت و جان داده می‌شود. یکی از برجسته‌ترین نمونه‌های انیمیشن سه‌بعدی، فیلم داستان اسباب‌بازی است که توسط پیکسار ساخته شد و تحولی در این صنعت به وجود آورد.
استاپ موشن (Stop Motion)
انیمیشن کابوس قبل از کریسمس یکی از نمونه‌هایی است که با استاپ موشن ساخته شده است. در استاپ موشن اشیا یا عروس و یا مدل در هر فریم تغییرات جزئی داده می‌شود؛ از هر تغییر عکاسی می‌شود. سپس این تصاویر کنار هم قرار می‌گیرند و بیننده تصور می‌کند آنچه می‌بیند حرکت می‌کند، در صورتی که در واقعیت فقط از تصویر استفاده شده است. این انیمیشن یکی از قدیمی‌‌ترین تکنیک‌های متحرک‌سازی است و هنوز هم کاربرد دارد، اما نیازمند زمان و دقت بسیاری است. استاپ موشن بیشتر در تولید آثار انیمیشن کوتاه و تبلیغات و همینطور فیلم‌های سینمایی به کار می‌رود.
تکنیک‌های ترکیبی
در این نوع انیمیشن از ترکیب چندین تکنیک استفاده می‌شود؛ به‌عنوان مثال ترکیب انیمیشن دو‌بعدی و سه‌بعدی در فیلم؛ یا موشن گرافیک در کنار استاپ موشن برای ایجاد جلوه‌های بصری خاص.
تکنیک‌ها و ابزارهای ساخت انیمیشن
در انیمیشن سازی، تکنیک و ابزارهایی که استفاده می‌شود، به نوع انیمیشن بستگی دارد. به‌عنوان مثال در روش‌های سنتی و قدیمی هنرمندان با کاغذ و مداد هر صحنه را طراحی می‌کردند، اما در حال حاضر با پیشرفت تکنولوژی از نرم‌افزارهای پیشرفته برای متحرک‌سازی دیجیتال استفاده می‌شود.
ابزار و تکنیک‌های انیمیشن سنتی: انیماتورهای سنتی هر فریم را جداگانه روی کاغذ می‌کشیدند که به این فرایند سل انیمیشن گفته می‌شود؛ یعنی روی صفحات شفافی به‌نام «سل» نقاشی می‌شد و سپس از هر فریم فیلم‌برداری می‌شود تا حس حرکت و انیمیشن ایجاد شود.
ابزارهای و تکنیک‌های انیمیشن‌سازی دیجیتال: با پیشرفت تکنولوژی و ظهور ابزارهای ساخت انیمیشن، ساخت انیمیشن دیجیتال ساده‌تر و سریع‌تر شده است. در حال حاضر انیماتورها با نرم‌افزارهای حرفه‌ای شخصیت‌ها و صحنه‌ها را طراحی و متحرک می‌کنند که به برخی از معروف‌ترین نرم‌افزارهای انیمیشن‌سازی و کاربردهای آن اشاره می‌کنیم:
- Adobe Animate یکی از محبوب‌ترین نرم‌افزارهای ساخت انیمیشن‌های دو‌بعدی است که توسط بسیاری از انیماتورهای معروف برای ساخت فیلم‌های انیمیشن دو‌بعدی باکیفیت استفاده می‌شود. Adobe Animate وکتور-بیس بوده و بیشتر برای ساخت انیمیشن تبلیغاتی، آموزشی و فیلم‌های کارتونی استفاده می‌شود.
- Toon Boom Harmony: این نرم‌افزار نیز برای انیمیشن دو‌بعدی و تولید تصاویر متحرک به‌کار می‌رود. Toon Boom قابلیت‌هایی مانند سیستم رندرینگ پیشرفته و متحرک‌سازی دیجیتالِ لایه‌ای دارد.
- Maya و Blender: این دو نرم‌افزار برای ساخت انیمیشن‌های سه‌بعدی استفاده می‌شوند. Maya یکی از پیشرفته‌ترین ابزارهای مدل‌سازی سه‌بعدی است که برای تولید فیلم‌های سه‌بعدی هالیوود به کار می‌رود. Blender نیز به دلیل رایگان بودن و ابزارهای قدرتمند خود، یکی از انتخاب‌های اصلی انیماتورهای مستقل برای متحرک‌سازی شخصیت‌ها و صحنه‌های پیچیده است.
- After Effects: این نرم‌افزار برای ساخت موشن گرافیک و ایجاد جلوه‌های بصری در انیمیشن تبلیغاتی و اینفوگرافیک‌های انیمیشنی کاربرد بسیاری دارد. با After Effects می‌توان متن، شکل و تصویر را به‌زیبایی، اصطلاحا انیمیت یا متحرک کرد.
تکنیک‌های پیشرفته در ساخت انیمیشن: علاوه بر ابزارهای دیجیتال، با تکنیک‌های پیشرفته انیمیشن و خلاقیت بیشتری می‌توان تولید محتوا کرد. یکی از این تکنیک‌ها استاپ موشن است که پیش‌تر توضیح کوتاهی از آن داده شد. تکنیک دیگر که در ساخت انیمیشن سه‌بعدی استفاده می‌شود، موشن کپچر (Motion Capture) است. در این تکنیک حرکت‌های واقعی افراد از طریق سنسورها ضبط می‌شود؛ سپس این حرکت‌ها بر روی شخصیت‌های سه‌بعدی در نرم‌افزارهایی مانند Maya یا Blender اعمال می‌شود. از این روش در فیلم‌های هالیوود از جمله آواتار استفاده شده است.
کاربردهای انیمیشن در دنیای امروز
امروزه نقش انیمیشن فراتر از بازی و سرگرمی رفته است؛ از این هنر برای تبلیغات، آموزش و حتی بازاریابی دیجیتال استفاده می‌شود. اما «چرا انیمیشن تا این حد تاثیرگذار است؟» زیرا انیمیشن قدرتی بی‌نظیر در جذب توجه و برقراری ارتباط با مخاطب دارد.
- انیمیشن در تبلیغات: انیمیشن ابزاری است برای جلب توجه برندهای بزرگ و کوچک؛ چرا که به‌جای تبلیغی ساده و کسل‌کننده، انیمیشن با دنیای رنگارنگ و شخصیت‌های خلاقانه و داستان‌های جذابش به‌راحتی مخاطب را جذب می‌کند؛ به همین دلیل یکی از محبوب‌ترین روش‌هایی بازاریابی به‌شمار می‌رود. به‌علاوه این قدرت را دارد در عرض چند ثانیه پیام برند را متفاوت و خلاقانه به مخاطب منتقل کند. بنابراین می‌تواند یکی از متدهای عالی برای ساخت تیزر تبلیغاتی باشد.
- آموزش با انیمیشن: یکی دیگر از کاربردهای انیمیشن، استفاده از آن در آموزش است. مفاهیم پیچیده علمی، ریاضی یا فنی را می‌توان به‌راحتی با انیمیشن‌های آموزشی به مخاطب آموزش داد. انیمیشن این قابلیت را دارد که اطلاعات پیچیده را به شکلی ساده و جذاب به تصویر بکشد و درک آن‌ها را برای دانش‌آموزان و دانشجویان آسان‌تر کند.
- انیمیشن در بازاریابی دیجیتال: یکی از جذاب‌ترین کاربردهای انیمیشن در بازاریابی دیجیتال است. در دنیای امروز که رقابت میان برندها بیشتر از همیشه شده است، جلب توجه مخاطب کار آسانی نیست. اما استفاده از انیمیشن در بازاریابی می‌تواند کمک کند محتوایی منحصربه‌فرد و خلاقانه تولید کنید که در ذهن مخاطب بماند.
- تاثیر انیمیشن بر صنعت فیلم‌سازی: فیلم‌سازی انیمیشنی به‌ویژه در سینما تأثیرات فراوانی داشته است. از فیلم‌های بلند سه‌بعدی گرفته تا آثار کوتاه و مستقل. انیمیشن سه‌بعدی با تکنیک‌های پیشرفته مانند موشن کپچر، امکان خلق شخصیت‌ها و جهان‌های تخیلی را فراهم کرده است که در سینمای سنتی قابل‌دستیابی نبود. فیلم‌هایی مانند آواتار و داستان اسباب‌بازی‌ها از نمونه‌های موفق انیمیشن در سینما و صنعت فیلم‌سازی هستند. به‌علاوه تکنیک‌های پیشرفته انیمیشن این امکان را برای کارگردان و فیلم‌سازان فراهم می‌کند تا جلوه‌های ویژه بصری زیبا و منحربه‌فردی خلق کنند.
آینده انیمیشن و تأثیر آن بر تکنولوژی
انیمیشن با سرعت زیادی پیشرفت کرده است و حالا در نقطه‌ای قرار گرفته‌ایم که آینده آن با تکنولوژی‌های نوینی مانند واقعیت افزوده (AR) و هوش مصنوعی (AI) پیوند خورده است. اما چگونه این تکنولوژی‌ها می‌توانند مسیر آینده انیمیشن را تغییر دهند؟
- واقعیت افزوده و واقعیت مجازی (VR): کاربر می‌تواند جزئی از واقعیت مجازی باشد؛ یعنی به‌جای تماشای انیمیشن از صفحه نمایش، خودش یکی از شخصیت‌های انیمیشن باشد و وارد دنیای انیمیشن شود.
- هوش مصنوعی و یادگیری ماشین: استفاده از یادگیری ماشین در ساخت انیمیشن بدین معناست که سیستم‌های هوشمند می‌توانند برخی از مراحل زمان‌بر تولید انیمیشن را خودکار انجام می‌دهند؛ مانند مدل‌سازی سه‌بعدی و رندرینگ.
- انیمیشن تعاملی و شخصی‌سازی شده: در آینده می‌توانید با استفاده از هوش مصنوعی و تحلیل داده داستان انیمیشن را خودتان انتخاب کنید یا حتی شخصیت‌های اصلی را براساس سلیقه شخصی‌تان طراحی کنید.
- پیشرفت تکنولوژی رندرینگ؛ سرعت بیشتر، کیفیت بالاتر با رندرینگ آنی یا رندرینگ در لحظه (Real-time Rendering) که در بازی‌های ویدیوئی و فیلم‌های انیمیشن سه‌بعدی که نیازمند سرعت و دقت بالا هستند، کاربرد زیادی دارد.
نتیجه‌گیری
انیمیشن یکی از پرکاربردترین و جذاب‌ترین هنرهای بصری است که در سرگرمی، آموزش، تبلیغات و بازاریابی دیجیتال به‌کار می‌رود. قدمت انیمیشن به هزاران سال قبل برمی‌گردد که از نقاشی بر روی غارها شروع شد و به‌تدریج با پیشرفت تکنولوژی به‌شکل دیجیتال درآمد و همچنان نیز در حال تحول و پیشرفت است؛ به‌علاوه با نگاه به آینده انیمیشن و تکنولوژی‌های نوین واقعیت افزوده، هوش مصنوعی و رندرینگ آنی، به‌وضوح مشخص است که این صنعت همچنان به رشد و تحول ادامه خواهد داد.